Januskop
ACTIVITEITEN
De Januskop aan de Kleine Cirkel
Een Januskop is een oud symbool dat tegenstellingen uitbeeldt. Het heeft een hoofd met twee gezichten zodat het zowel naar de ene kant als naar de andere kant kan kijken. Het kan dus figuurlijk gesproken het verleden en de toekomst zien. Deze figuurlijke betekenis is overgegaan op mensen. Iemand die niet zijn/haar ware gezicht laat zien, die nu eens het ene gezicht en dan weer het andere laten zien, gelden als onoprechte, onvoorspelbare mensen. Charmant en genadeloos, sociaal vaardig, maar alleen maar geïnteresseerd in zichzelf.
Janus is de Romeinse god van deuren en stadspoorten. Letterlijk betekent het doorgang wat inhoudt dat hij zowel voor als achter de poort moest kunnen kijken. Vandaar een hoofd met twee gezichten.
In Reusel staat de Januskop 32 meter boven het NAP, midden op de waterscheiding tussen het stroomgebied van de Schelde en de Maas. Naar het noorden toe stroomt het water via de Raamsloop, de Reusel en de Dommel waar het uiteindelijk terecht komt via de Maas nabij Den Bosch naar de Noordzee te stromen. Naar het zuiden toe stroomt het water via de Wamp en de Nete naar de Schelde om via de Westerschelde in de Noordzee te komen. Het vrouwengezicht kijkt naar het zuiden terwijl het mannengezicht gericht is op het noorden. Een informatiebord nabij de Januskop geeft nadere uitleg.
Het idee en de uitwerking van de Januskop zijn van Jan Lavrijsen. In opdracht van de Heemkunde Werkgroep Reusel heeft Ellen van Kroonenburg het beeld gemaakt.
Tekst onder vrouwengezicht:
Mijn Buurman, die dwaas, plast Noord naar de Maas
ik kan het met hem niet zo vinden, misschien dat we ooit
je weet het maar nooit, ons toch in het echt nog verbinden
Tekst onder mannengezicht:
Van de vrouw hierachter, valt te vermelden
dat ze watert op Nete en Schelde, ik zie haar heel graag
maar steeds blijft de vraag, of mijn avances tot nu toe telden
Januskop ziet Nederlands water naar België vloeien (De Trompetter (Kempen) van 8 augustus 2003)
door Harrie Wenting, foto's door Thijs van der Zanden toegevoegd
Scheidingslijn watergebieden gemarkeerdReusel - Op de enige plek in Brabant waar het Nederlandse hemelwater naar Belgisch grondgebied vloeit, kijkt sinds kort een januskop naar deze opmerkelijke tweedracht. Als symbool van tweeledigheid kan Janus niet kiezen: niet voor niets staat deze oude Romeinse God vaak afgebeeld met twee gezichten. Zo ook in Reusel, waar hij bovenop de scheidingslijn, 32 meter boven de zeespiegel, met twee gezichten neerkijkt op twee stroomgebieden. Aan de ene kant een vrouwengezicht dat richting België kijkt, waar het water via Nete naar de Schelde vloeit. Aan de andere kant het water van waterschap De Dommel waar het water zich via de beken Reusel en Raamsloop uiteindelijk vervoegd in De Dommel om daarna via de Maas in de Noordzee uit te komen.
Wie van Reusel af gezien de Burgemeester Willekenslaan in het oog krijgt, loopt de kans om snel daarna in verwarring te raken. De Willekenslaan loopt 500 meter kaarsrecht tot hij op een cirkel stuit waarvan de helft verhard is. De weg loopt daarna 680 meter verder noordwaarts, richting Belgische grens en weer begint de weg aan een egale ronding: de grote cirkel.
Volgens de plaatselijk overlevering begon het bij een overijverige ambtenaar die in het begin van de vorige eeuw naar Parijs was geweest. Onder de indruk van het lijnenspel bij de Arc de Triomphe en de Champs Elysees vond de ambtenaar dat ook Reusel best een graantje mee mocht pikken van de Parijse uitstraling. Toen er een bos met wegen aangelegd moest worden in het buitengebied kwam het Parijse lijnenspel op de tekentafel van de ambtenaar. Burgemeester Willekens zag er wel wat in en toog samen met zijn beste boswachter naar het bos om met behulp van een stuk touw de cirkels uit te zetten. De bomen die later binnen de aangegeven cirkel geplant werden gaven het geheel een natuurlijk karakter en in de loop der jaren leek het of het er altijd al zo was...
De laan werd naar de ijverige burgervader genoemd en de twee cirkels herinneren tot in lengte van jaren aan deze man en zijn ambtenaar.
Keiengemeente
In de nabijheid van de grote en kleine cirkel was in diezelfde tijd een reusachtige zwerfkei gevonden: een steen die bij nadere bestudering tot de oudste steenlagen van Europa behoorde: het devoon-cambrium. Na enige omzwervingen – de zwerfkei deed zijn naam eer aan - is deze Reuselse kei opnieuw in de Reuselse bossen beland. Vlakbij de grote cirkel geeft een informatiebord tekst en uitleg over de 1240 kg zware kei en sinds enkele jaren is er met het nabij gelegen achtzaligheden monument zelfs een heuse attractie bijgekomen: een achttal keien symboliseren evenveel Kempische dorpen!
Het is in deze omgeving dat zich al die tijd een opmerkelijk fenomeen afspeelde. De regen die links en rechts van de kleine cirkel viel, liep nooit eenduidig een en dezelfde kant op: aan de oostelijke zijde loopt het water via greppels en sloten naar de Raamsloop en Reusel. Aan de westelijke zijde loopt het water richting de Postelsedijk waar kleine stroompjes overgaan in beekjes. De Goorloop is daar de eerste grotere beek en de Schelde de laatste rivier.
Kunstwerk
Het gegeven van een waterscheiding heeft weinig opmerkelijks in zich. Dat het de enige scheiding is die Nederlands water naar België stuurt, maakt het wel uniek. Toen in de gemeente Reusel enige tijd terug een aantal toeristische initiatieven gelanceerd werd, zag de plaatselijke heemkundevereniging haar kans schoon om een van haar ideeën werkelijkheid te laten worden. Een werkgroep binnen deze vereniging hield zich intensief bezig met de geologie en kwam met het idee op de proppen om de waterscheiding in een monument vast te leggen. Toen dat idee geboren was, was ook de Januskop snel gevonden om het gegeven te symboliseren. Het beeld een gezicht geven was echter een ander verhaal: hiervoor werd er contact gelegd met de Hooge Mierdse kunstenares Ellen van Kroonenburg.
Zij had wel enige bedenktijd nodig om het idee in een beeltenis te vertalen. Toen ze vanuit een kleivorm aan een beeltenis ging werken om haar idee vorm te geven, werd de Reuselse januskop geboren. Aan de ene kant creëerde de kunstenares een sierlijke vrouwengezicht waar de kin met één hand ondersteund wordt. De vrouw zal uitkijken naar het zuidwesten: het Belgische deel van de waterkering.
De andere kant van het beeld geeft een meer ruige uitstraling. Compleet met baard ontstond er een ernstig gezicht, gericht op het noordoosten, het stroomgebied van de Dommel.
De beeltenis is uiteindelijk gemaakt van beton. Geplaatst op een sokkel kijkt hij manshoog uit over zijn omgeving.
GrinnikenZo kan het zijn dat je als achteloze fietser ineens oog in oog staat met een beeld dat enkele meters van de weg af tussen de bomen staat. Aan de noordzijde van de kleine cirkel aan de Burgemeester Willekenslaan kijkt de januskop met zijn twee gezichten naar de voorbijgangers.
Op het paneel bij de beeltenis staat het verhaal van de waterscheiding en de januskop verder uitgelegd.
32 Meter boven de zeespiegel strekt een lage rug van een noordwestelijke uitloper zich uit van het Kempisch plateau in Belgisch Limburg. Het plateau reikt tot tweeënhalve kilometer over de Rijksgrens en doordat deze grens niet in een rechte lijn loopt, is het stroomgebied naar België maar beperkt tot enkele vierkante kilometers. De boeren die in dit stroomgebied met hun gronden aan de Belgische kant lagen hebben zich altijd verkneukeld over hun collega’s aan de andere zijde. Vrijgesteld van de lasten die waterschap De Dommel haar onderdanen oplegde, boekten ze al jarenlang een klein voordeel: ook daar kan de januskop om grinniken.
Met de ‘verbeelding’ van de waterscheiding wordt door de ontwerpers ook een link gelegd naar de Nederlands-Belgische scheiding. Een scheiding die tot stand kwam in 1648 bij de vrede van Munster, en bekrachtigd bij het besluit van 1839. De januskop laat daar wederom zijn tweeledigheid zien: Nederland en België als aparte landen maar van de andere kant de wens om ooit weer herenigd te worden.
Met de markering van deze opmerkelijke waterscheiding in het Reuselse buitengebied gaat er een lang gekoesterde wens van de plaatselijke heemkundevereniging in vervulling. De januskop is nog niet geheel gereed: bij zijn voeten zullen twee aan te leggen stroompjes de twee stroomgebieden nog meer gaan benadrukken. Als ook dat aangelegd is, volgt er nog een officiële installatie van deze Reuselse ‘burger’.
Janus
Janus had het er als Romeinse god al moeilijk mee om te kiezen. Elk begin betekent ook altijd een einde: net als het jaar dat begint met januari, de maand die naar hem is genoemd.
Als god van de poort was Janus er om gelijktijdig naar voor en naar achteren te kijken: al op Romeinse munten stond hij afgebeeld met een dubbel gelaat.
De naam van Janus is naar alle waarschijnlijkheid afgeleid van de heuvelrug Janiculus
Zijwaarts strijkt
Zacht avondlicht
Winterman
Zomerwicht
Hoop
Op beider aangezicht
Mijn buurman, die dwaas
Plast Noord naar de Maas
Ik kan het met hem niet zo vinden
Misschien dat we ooit
Je weet het maar nooit
Ons toch in de echt nog verbinden.
Van de vrouwe hierachter
Valt te vermelden
Dat ze watert op Nete en Schelde
Ik zie haar heel graag
Maar steeds blijft de vraag
Of mijn avances tot nu toe echt telden.
Janus watert in twee verschillende stroomgebieden (De Kempenaer van 04-09-2003)
Foto door Thijs van der Zanden toegevoegd
REUSEL - Pas toen, na de officiële opening, de Romein Sniperius Postelium en de Bataaf Janszoon elkaar ontmoetten en hun gerstenat in een feestelijk inwijdingsritueel over het hoofd van Janus uitstortten, werd het echte bewijs geleverd. Aan de voet van het beeld stroomde het vocht voor een deel zuidwaarts in de richting van Wamp, Nete en Schelde en voor een ander deel noordwaarts in de richting van de Reusel, de Dommel en de Maas. Daar was het allemaal om begonnen. De Januskop - het beeld met twee gezichten dat al sinds de klassieke oudheid symbool is voor de tweeledigheid van ons bestaan - was er immers neergezet om te markeren dat zich hier bij de Kleine Cirkel een landschappelijke scheidslijn bevindt: de waterscheiding tussen Maas en Schelde. Alle Brabantse gemeenten tegen de Belgische grens hebben hun afwatering van sloten en beken landinwaarts. Maar er is één uitzondering: Reusel-De Mierden. Een deel van deze gemeente watert af op België. De uiterste zuidoosthoek van Reusel ligt achter een 35 meter hoge rug die een waterscheiding vormt. Daardoor gaat het oppervlaktewater in dit gebied zuidwaarts, richting België. Via de Wamp en de Nete komt het in de Schelde terecht. Voor de boeren in dit deel van Reusel-De Mierden had de waterscheiding in het verleden een mooi bijkomend voordeel: zij hoefden geen waterschapsbelasting te betalen.
Deze unieke landschappelijke situatie was voor de Heemkunde Werkgroep Reusel aanleiding om met het thema waterscheiding aan de slag te gaan. Een voorbereidingsgroepje bestaande uit Jan Lavrijsen, Graard Janssen, Jaon Jansen en Louis Vosters kwam met het voorstel om bovenop de 'rug van Reusel', die een uitloper vormt van het Kempisch Plateau in Belgisch Limburg, een Januskop te plaatsen. Een Januskop is een beeld met twee gezichten dat verwijst naar de Romeinde god Janus en dat symbool is voor de tweeledigheid van ons bestaan: begin en einde, toekomst en verleden, goed en kwaad, noord en zuid.
Ellen van Kroonenburg
De gemeente kon zich meteen vinden in de plannen van de Heemkunde Werkgroep Reusel omdat ze prima pasten in het eigen 'speerpuntenbeleid' om toeristische activiteiten te bevorderen. Daarop werd de Hooge Mierdse beeldend kunstenares Ellen van Kroonenburg benaderd voor een ontwerp. In haar uitwerking kwam zij met een peinzende vrouwenfiguur en een baardige mannenkop.
Vorige week vrijdag werd het beeld onthuld. Dat gebeurde door burgemeester I. de Jong-Van den Heuvel. Met een stenen bijl uit de oudheid hakte zij een touw door waardoor het beeld van zijn takkenomhulsel ontdaan werd. In haar openingswoordje zei de burgemeester dat de gemeente er trots op is dat de Heemkunde Werkgroep Reusel dit soort initiatieven van de grond weet te krijgen.
Namens de initiatiefgroep van de HWR vertelde Jaon Jansen dat het beeld van de Januskop in de voorbije weken toen men met de plaatsing bezig was, al bijzonder veel belangstelling had getrokken. Hij kon daarbij niet nalaten een kleine kwinkslag naar buurgemeente Bladel te maken omdat langskomende inwoners van die gemeente opgemerkt hadden dat ze in Reusel altijd met iets orrigs komen.
Na een muzikaal intermezzo van Sjeng Hermans op trompet verschenen de acteurs Louis Vosters en Wil Jansen. In hun rol van Romein en Bataaf gaven zij de Januskop een echte inzegening en lazen daarop om beurten de gedichten voor die aan de voet van respectievelijk de mannen- en de vrouwenfiguur zijn aangebracht. Het mannelijke deel van de Janusfiguur zegt:
Van de vrouwe hierachter
Valt te vermelden
Dat ze watert op Nete en Schelde
Ik zie haar heel graag
Maar steeds blijft de vraag
Of mijn avances tot nu toe wel telden
En de vrouw zegt:
Mijn buurman, die dwaas
Plast noord naar de Maas
Ik kan het met hem niet zo vinden
Misschien dat we ooit
Je weet het maar nooit
Ons toch in de echt nog verbinden